پایگاه خبری صدای زنجان نیوز/  لیلا محمدی: قانون حفاظت از خاک مصوب سال ۱۳۹۸ مجـلس در دولت‌های یازدهم، دوازدهم و سیزدهم خاک خورد و آن طور که فعالان محیط زیست و همیاران طبیعت می‌گویند پیش از آنکه کمبود اعتبارات را علت اصلی عدم اجرای قانون بدانیم باید به روی کار آمدن مدیران ناکارآمد و نابلد را عامل اصلیِ در معرض فرسایش قرار گرفتن استان زنجان بدانیم! موضوعی که انتظار می‌رود در دولت چهاردهم به آن توجه جدی شود!

مقام معظم رهبری همواره تاکید کرده‌اند که؛ فرسایش خاک در کشور بر اثر سهل‌انگاری‌ها و بدعمل‌کردن‌ها و ندانم‌کاری‌ها؛ چیزی نیست که بعد بشود به‌آسانی جبرانش کرد. قضیه خاک از قضیه آب مهم‌تر است. (بیانات مورخه 17 اسفند 1393) اما آن طور که مسئولان دولتی و حتی فعالان محیط زیست استان زنجان می‌گویند قانون حفاظت از خاک مصوب مجلس تا به امروز مغفول ماده است!

قانون حفاظت از خاک در سال ۱۳۹۸ در مجلس به تصویب رسید و برای اجرا به دولت وقت ابلاغ شد. این قانون پراهمیت متأسفانه در طول این سال‌ها در دولت‌های یازدهم، دوازدهم و سیزدهم خاک خورد و روند اجرایی شدن این قانون و بهبود جایگاه ایران در فرسایش خاک رضایت‌بخش نیست و شواهدی مبنی بر بهبود شرایط وجود ندارد موضوعی که از اظهارات مدیرکل جهاد کشاورزی استان زنجان صراحتا عنوان می‌شود.

سال‌هاست موضوع فرسایش خاک و استفاده بی‌رویه از منابع آب و کاهش سطح آب زیرزمینی که به پنج دشت از هفت دشت استان زنجان آسیب جدی وارد کرده و آن را در حالت بحرانی قرار داده است که مجموع مساحت آنها ۶۵ درصد کل دشت‌های استان را شامل می‌شود.

مهاجرت اجباری

در استان زنجان انواع محصولات و فرآورده‌های کشاورزی توسط نزدیک به ۱۰۶ هزار بهره بردار تولید می‌شود. بر اساس آمار رسمی ، سطح زیر کشت محصولات زراعی دیم در سال ۱۴۰۳ به میزان ۴۲۴ هزار هکتار، زراعی آبی ۱۰۹ هزار هکتار، سطح زیر کشت محصولات باغی ۶۴ هزار هکتار و با در نظر گرفتن ۲۵۳ هزار هکتار آیش، کل مساحت اراضی کشاورزی ۸۵۰هزار هکتار می باشد.

چه بسیار کشاورزانی که به دلیل از بین رفتن کیفیت خاک، زمین‌های خود را رها و به حاشیه شهر‌ها مهاجرت کرده‌اند، از این رو رفع این بحران نیازمند توجه جدی و اقدامات فوری است.

رضا که حدود 3 سال پیش به علت مشکلات در تامین منابع آبی برای کشت و پرورش محصولاتش به ناچار شهرنشین شده است به صدای زنجان می‌گوید: با افت کیفیت و حاصلخیزی خاک و سخت شدن کشاورزی مجبور به ترک خانه و کاشانه‌ام شدم در حال حاضر در یکی از واحدهای تولیدی شهر زنجان مشغولم اما من کشاورزی که شغل و حرفه پدرم بود را می‌خواستم ادامه دهم که نشد!

لزوم توجه به حفظ حاصلخیزی خاک با هدف تامین امنیت غذایی

 تشکیل هرسانتیمتر خاک در ایران ۷۰۰ تا هزار سال طول می‌کشد و خاک جزو منابع تجدیدناپذیر محسوب می‌شود، با وجود این کشور ایران از کشور‌های ابتدایی فرسایش خاک در جهان است، اهمیت حفظ خاک به حدی است که باید اشاره کرد حتی آب منبعی تجدیدپذیر است، اما خاک زمان زیادی برای تجدید نیازمند است.

با این حال طبق اعلام وزارت جهاد کشاورزی، ایران رتبه اول یا دوم فرسایش خاک در جهان را دارد، برای دستیابی به امنیت غذایی پایدار باید به مفهوم واقعی از منابع طبیعی، جنگل‌ها و مراتع که پشتوانه این مهم است، حفاظت کنیم.

صاحبنظران معتقدند دلایل این امر را می‌توان در فقدان سیاست‌های اجرایی مشخص، کمبود بودجه، عدم‌هماهنگی بین دستگاه‌های اجرایی، نبود آگاهی عمومی کافی و عدم‌مشارکت جوامع محلی جست‌وجو کرد. با وجود ظرفیت این قانون در کنترل فرسایش خاک، عدم‌تعریف دقیق مفاهیم کلیدی مانند ارزش اقتصادی خاک و همچنین عدم‌توجه کافی به نقش عوامل اجتماعی- اقتصادی در مدیریت پایدار خاک از جمله نقاط ضعف آن محسوب‌می‌شود.

براساس آمار اعلامی از سوی شینا انصاری، رئیس سازمان ملی حفاظت محیط زیست و معاون رئیس‌جمهور (همایش روز جهانی خاک با شعار «مراقبت از خاک، سنجش، پایش، مدیریت»- 10 آذر 1403) سالانه ۵/۱۶ تا ۱۷ تن در هر هکتار فرسایش خاک در ایران اتفاق می‌افتد که چهار تا پنج برابر متوسط جهانی است، در حالی که سهم کشورمان از منابع خاکی جهان یک‌درصد است. از سال ۱۳۹۸ که قانون حفاظت از خاک به تصویب رسیده است، روند اجرایی شدن این قانون و بهبود جایگاه ایران در فرسایش خاک رضایت‌بخش نیست و شواهدی مبنی بهبود شرایط وجود ندارد. اکنون بعد از گذشت پنج سال، تازه آیین‌نامه‌های این قانون در حال تدوین است و اینکه چه زمانی نهایی و به مرحله اجرا درآید، همچنان نامعلوم است، این در حالی است که در قانون برنامه هفتم توسعه کاهش سه تا چهار تنی فرسایش خاک در هر هکتار پیش‌بینی شده است.

 به علت کمبود اعتبارات هنوز نتوانسته‌ایم نقشه‌های مدیریت بندی خاک را تهیه کنیم و در اول راه هستیم

اکبر کرامتی مدیرکل جهاد کشاورزی استان زنجان در گفت‌وگو با صدای زنجان با بیان اینکه اگر خاک‌مان حاصلخیز نباشد، محصول خوبی تولید نخواهد شد، می‌گوید: مباحث فنی در رابطه با خاک به عنوان بستر تولید و توسعه باید مدنظر باشد و باید برای توسعه خاک‌های باکیفیت و غنی را شناسایی کنیم. مشکل نخست در این رابطه به تهیه نقشه‌های مدیریت‌بندی برمی‌گردد. ما باید اطلاعات درستی از خاک‌های مناطق داشته باشیم و تولید را بشناسیم. متاسفانه هنوز نتوانسته‌ایم نقشه‌های مدیریت بندی خاک را تهیه کنیم و در اول راه هستیم که این مهم نیز به «کمبود اعتبارات» مربوط می‌شود.

کرامتی با اشاره به اهمیت حفاظت از خاک عنوان می‌کند: در استمرار تولید چندین آیتم به عنوان منابع پایه محسوب می‌شوند که خاک، آب و تولیدکننده اصلی جزو این موارد هستند. اگر کشاورز به عنوان تولیدکننده اصلی نباشد که مقوله تولید مغفول می‌‌ماند. در خصوص آب نیز ، در حال حاضر با تنش آبی مواجهیم و این تغییر اقلیم و خشکی که با آن درگیر هستیم نیز استمرار یافته است ولی باز هم می‌شود آب را از محل دیگری انتقال داد اما انتقال خاک به همین راحتی‌ها نیست و بسیار پرهزینه است.

مدیرکل جهاد کشاورزی استان زنجان با بیان اینکه خاک بستر تولید است و در جهت تامین و ارتقای امنیت غذایی باید حفظ شود، اضافه می‌کند: مناطقی که در این عرض جغرافیایی قرار دارند و یا مناطقی که دارای بارندگی کمتر از 300 یا 350 میلی متر هستند، ماهیتی با مواد آلی پائین و ph خک به سمت قلیایی بوده و این مواد نیز خاک را در معرض فرسایش قرار می‌دهد.

به اعتقاد کرامتی؛ مدیریت این گروه از خاک‌ها نیازمند شرایط خاصی است، البته در مقایسه با خاک‌های دارای رده پائین وضعیت خاک استان زنجان بسیار مطلوب است اما برای حاصلخیز کردن خاک‌های موجود تغذیه و استفاده از انواع کودهای شیمیایی، دامی و یا کود سبز جهت استحکام خاک و جلوگیری از فرسایش باید از اولویت‌ها باشد.

مدیرکل جهاد کشاورزی استان زنجان با تاکید بر اینکه «جلوگیری از خرد شدن اراضی» و «جلوگیری از تغییر کاربری» پس از تغذیه موضوع مهمی است که باید مدنظر باشد، ادامه می‌دهد: این موارد مشکلات فیزیکی در خاک ایجاد می‌کنند. تغییر کاربری و ساخت و سازهای غیرمجاز بستر خاک را از بین می‌برد و تولید را دچار مخاطره می‌کند. خرد کردن اراضی نیز امکان مکانیزاسیون و امکان افزایش بهره روی را از تولیدکننده غیرممکن می‌کند.

به اعتقاد مدیرکل جهاد کشاورزی استان زنجان؛ «تغذیه صحیح»، «جلوگیری از خرد شدن اراضی»  و «جلوگیری از تغییر کاربری» لازم است اما کافی نیست و باید بهره بردار و دولت اهتمام ویژه‌ای برای حفظ میراث آیندگان داشته باشند، ضروری است برای افزایش مؤلفه‌های اقتصادی قوی، بیش از پیش برنامه‌ریزی کنیم و تولید را حفظ کنیم. برای حفظ تولید قطعا باید بستر تولید که خاک حاصلخیز است را مراقبت کنیم.

**زنجان در معرض فرسایش قرار دارد

مدیرکل جهاد کشاورزی استان زنجان در خصوص تبعات بی‌توجهی به پدیده فرسایش خاک می‌گوید: برای نیل به اهداف باید مراقب خاک باشیم در غیر این صورت باید منتظر طوفان گردو خاک، ریزگرد، فرونشست و فرسایش و غیره باشیم. وقتی فرونشست اتفاق بیفتد قطعا امنیت تحت تاثیر قرار می‌گیرد.

کرامتی با بیان اینکه جزو کشورهای نخست در فرسایش خاک هستیم، اضافه می‌کند: در استان زنجان نیز وضعیت فرسایش مطلوب نیست و در معرض فرسایش قرار داریم اما عموما سطح زیرکشت مزارع دیم چشمگیر است و 850 هزار هکتار قابل کشت داریم، سطح زیرکشت زیادی نسبت به ابعاد اراضی موجود، وجود دارد. یکی از کارهایی که انجام می‌دهیم کشاورزی حفاظتی و حفظ پوشش گیاهی سطح خاک است. جهش تولید در دیمزارها نیز پروژه دیگری است که در این زمینه نیز اقدامات خوبی انجام شده است.

 بیش از 50 درصد منابع ملی زنجان در حال بیابانی‌شدن و نابودی است، کار دست نابلدها افتاده که قانون حفاظت از خاک تا به امروز اجرایی نشده است!

تقی سالک، همیار طبیعت و فعال محیط زیست و رئیس اسبق اداره مراتع و جنگل‌های اداره کل منابع طبیعی استان زنجان هم با اشاره به محدودیت منابع مالی و اعتباری در حوزه آب، خاک، جنگل و مراتع این مشکل را ناشی از بی‌توجهی دولت‌ها دانسته و می‌گوید: بی‌توجهی دولت‌ها سبب شده تا قانون حفاظت از خاک نیز ابتر بماند. در زنجان نزدیک به یک میلیون و 118 هزار هکتار منابع ملی ثبت شده که، بیش از 50 درصد در حال بیابانی‌شدن و نابودی است. این نابودی یعنی از دست دادن خاک، پوشش گیاهی و غیره است که قطعا عاملی برای بروز ریزگرد است.

این کارشناس اضافه می‌کند که موارد مذکور حاکی از عدم اختصاص منابع کافی و از ان مهم‌تر مدیریت ضعیف است، وقتی افرادی ناکارامد و نابلد در راس سازمان‌های تخصصی به کار گیری می‌شوند، طبیعتا نمی‌تواند امورات را پیش ببرد و افراد نابلد را به عنوان مدیر میانی و معاونت‌ها به کارگیری می‌کند.

فعال محیط زیست با تاکید بر اینکه کار دست نابلدها افتاده که قانون حفاظت از خاک تا به امروز اجرایی نشده است! وضعیت آب و خاک اصلا خوب نیست، عنوان می‌کند: متاسفانه عوامل مذکور سبب شده تا اولویت‌های کشور تغییر کند و آب و خاک به جای اینکه اولویت نخست باشد اولویت چهارم و پنجم به بعد باشد. متاسفانه نه تنها دولت بلکه حاکیمت نیز به فکر منابع آبی و خاکی کشور نیست.

 کمبود داده‌ها و اطلاعات دقیق در زمینه فرسایش خاک

یکی از چالش‌های اساسی در اجرای این قانون، کمبود داده‌ها و اطلاعات دقیق در زمینه فرسایش خاک است.

تقی سالک، همیار طبیعت و فعال محیط زیست در گفت‌وگو با صدای زنجان معتقد است: اگر‌چه در قانون حفاظت از خاک و قانون برنامه هفتم پیشرفت جمهوری اسلامی ایران، توجه ویژه‌ای به این موضوع شده‌است، اما با وجود مطالعات متعدد، به‌دلیل جزیره‌ای عمل کردن دستگاه‌های اجرایی و عدم‌یکپارچگی داده‌ها، آمار دقیقی از میزان فرسایش خاک در کشور وجود ندارد. این امر برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری در حوزه حفاظت از خاک را با مشکل مواجه می‌کند. از سوی دیگر، موازی‌کاری و عدم‌هماهنگی بین دستگاه‌های اجرایی مختلف در مدیریت خاک، از جمله سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت جهاد کشاورزی، مانع اجرای مؤثر قانون شده‌است. هر‌یک از این دستگاه‌ها به‌صورت مستقل مطالعات و پروژه‌هایی را در حوزه حفاظت از خاک انجام می‌دهند که به اتلاف منابع و تداخل در اجرای برنامه‌ها منجر می‌شود. نکته مهم دیگر، عدم‌توجه کافی به نقش تشکل‌های کشاورزی، نظام‌های بهره‌برداری از اراضی کشاورزی و جوامع محلی در اجرای قانون است.

سالک با بیان اینکه در‌حالی‌که مشارکت جوامع محلی در حفظ و احیای منابع طبیعی از اهمیت بالایی برخوردار است، اما این موضوع در قانون حفاظت از خاک به‌اندازه کافی مورد توجه قرار نگرفته‌است، ادامه می‌دهدک بخش کشاورزی همچنان از نبود آمار‌های متقن و درست رنج می‌برد و بهره‌برداران کشاورزی آسیب می‌بینند.

انتهای پیام/